Tytułem wstępu…



   W trakcie moich badań i kwerend w archiwach IPN, a także po skompletowaniu materiału na temat współpracy ze służbami specjalnymi PRL przedstawicieli duchowieństwa Archidiecezji Poznańskiej, spotkałem się ze skrajnymi opiniami na temat tego, czy wyniki moich badań (przyznaję: mocno kontrowersyjne w swej wymowie) publikować, czy nie.

    Dylemat ten spowodował, że w pierwszym odruchu zwróciłem się do kościelnych władz Archidiecezji Poznańskiej, licząc na jakieś wskazówki odnośnie do formy publicznej prezentacji wyników mych badań. Chronologicznie tę korespondencję zebrałem i opisałem w liście do Arcybiskupa Gądeckiego z 8 marca 2018 r. Odpowiedź Arcybiskupa (z 9 kwietnia 2018 r.) jednoznacznie wykazała jego całkowite désintéressement dla tej sprawy. Na marginesie konieczny komentarz: w swej odpowiedzi z 4 grudnia 2015 r. bp Fortuniak minął się z prawdą, stwierdzając: „O tym, że wartość materiału wypracowanego przez funkcjonariuszy SB w stosunku do kapłanów budzi poważne wątpliwości, rozmawialiśmy w czasie wspomnianego przez Pana spotkania”. Na pewno w rozmowie tej nie podawałem w wątpliwość wartości materiału archiwalnego, na którym budowałem swoje opinie — piszę zresztą o tym w innym miejscu niniejszego tekstu. Identycznej argumentacji użyłem w rozmowie z bp. Fortuniakiem.

   Przeciwko publikacji opowiadali się głównie niektórzy księża spośród tych, których poprosiłem o radę w tej kwestii. Czy to była z ich strony jakaś forma spaczonej solidarności „zawodowej”, czy błędnie pojętego korporacjonizmu? Nie chcę oceniać motywacji wypowiadających swe opinie, jednego tylko w tych „konsultacjach” pilnowałem: o zdanie pytałem tylko tych księży, którzy nie splamili się współpracą z oczywistymi wrogami Boga, Kościoła i naszej Ojczyzny. Padały także argumenty (jestem świadom ich słuszności), że wyniki moich badań zostaną wykorzystane propagandowo przez dzisiejszych wrogów Kościoła. Pojawiały się też stwierdzenia, że część z ujawnianych OZI (osobowe źródła informacji) już stanęła przed sądem Najwyższego i nie mogą oni w żaden sposób odnieść się do faktu umieszczenia ich w mojej tabeli.

    Zacznę od argumentu ostatniego: umieszczając duchownych na liście zarejestrowanych przez SB współpracowników nie miałem zamiaru kogokolwiek potępiać (choć oczywiście zgoda, jakiej wszyscy ci księża musieli podczas tzw. pozyskania świadomie udzielić, aby w rejestrach SB się znaleźć, jest niewątpliwie — moim zdaniem — moralnie naganna). Przedstawiam wyłącznie stan faktyczny, oparty na istniejącym materiale archiwalnym z różnych okresów historii PRL. W wielu przypadkach nie udało się odnaleźć tzw. teczek pracy, które dałyby znacznie więcej informacji o przebiegu współpracy oraz o szkodliwości jej efektów dla Kościoła czy ludzi, którymi służby z różnych powodów się interesowały. Dlatego też powstała lista wyłącznie osób zarejestrowanych — nie jest ona w żadnej mierze wezwaniem do tłumaczenia się z przeszłości, jest tylko (i aż!) odbiciem pewnej prawdy historycznej, która nie poddaje się modyfikującym ją wyjaśnieniom, tłumaczeniom czy usprawiedliwieniom. To jest po prostu zbiór faktów, odzwierciedlających stan dzienników rejestracyjnych, a nie (na tym etapie) materiał dowodowy do stawiania zarzutów.

     Czy ujawnienie prawdy o słabości tych kapłanów, którzy poszli na współpracę ze służbami komunistycznej dyktatury, może zaszkodzić Kościołowi? Odpowiedź dla ludzi wiary jest oczywista: Kościół został stworzony przez Jezusa Chrystusa, trwa wśród ludzkości (tej dobrej i tej złej) już dwa tysiące lat, a sam Zbawiciel zapewnił, iż „bramy piekielne go nie przemogą” [Mt 16, 18]. Jestem zatem dziwnie spokojny, że wyniki moich kwerend Kościół spokojnie przetrwa, zaś chwała tych prezbiterów, którzy podlegając przecież tak samo namolnym naciskom, wytrwali i się nie ugięli — niech będzie wymownym świadectwem mocy tej Skały, na której Kościół został posadowiony. Ta należna chwała nieugiętym księżom, którzy na żadną współpracę z SB się nie zgodzili (choć są liczne dowody ich nagabywania), to także istotny argument na ujawnienie listy: chwała wiernym sługom Chrystusa! Z drugiej strony ujawnienie tej wstydliwie skrywanej prawdy może — choć nie jest to zaiste moją intencją — dać pewną ulgę wszystkim tym księżom, którzy od wielu lat żyją pod mieczem Demoklesa. Bo jeśli nie ujawniłbym tego ja, to kiedyś znalazłby się zapewne ktoś inny, kto do tej prawdy by dotarł. I choć ujawnienie zdrady nie będzie dla zdradzających zapewne przyjemne, to dyndające na końskim włosiu zagrożenie nareszcie, po tylu latach, zniknie! Słusznie ktoś może zauważy: dlaczego musiało minąć tyle lat?...

    Kolejnym uzasadnieniem podjęcia przeze mnie decyzji o upublicznieniu tej listy jest istota badań naukowych: prowadzi się je nie dla własnej satysfakcji czy dla rozszerzenia własnej wiedzy (choć oczywiście te elementy dociekań naukowych też są istotne). Badania prowadzi się po to, aby dzielić się ich wynikami ze społeczeństwem, które ma prawo do poznania tej wiedzy, tym bardziej, że stanowi ona często także osobistą historię i własne przeżycia członków tego społeczeństwa. Ta prawda jest po prostu własnością Narodu i jestem przeciwny jej jakiemukolwiek reglamentowaniu. Do obowiązków badacza należą jedynie: zachowanie obiektywizmu, staranność analizy i rzetelność badań.

    Często podnoszony jest problem wiarygodności materiałów archiwalnych, wytworzonych przez służby bezpieczeństwa. Problem ten podnoszą szczególnie ci, którzy w tych zasobach pojawili się w niekorzystnym świetle. Mój argument jest racjonalny: to nie były materiały wytwarzane do wykorzystania propagandowo przeciwko komuś, kogo służby chciałyby skompromitować. To są materiały wytwarzane na WŁASNY użytek służb! Nie widzę jakiegokolwiek uzasadnienia, aby służby siebie same miały wprowadzać w błąd. Również odrzucić można zarzut o nieuczciwości funkcjonariuszy, którzy mogliby ulec pokusie pozornego zwiększania swej aktywności i skuteczności w pozyskiwaniu tajnych współpracowników. Każdy bowiem kandydat na tajnego współpracownika (kTW) musiał być przed współpracą „opracowany”, chęć pozyskania musiała być zaakceptowana przez przełożonego pozyskującego, zaś już w trakcie współpracy niejednokrotnie dochodziło do specjalnych spotkań kontrolnych z udziałem zwierzchnika oficera prowadzącego tajnego współpracownika. Przez cztery lata badań nie zetknąłem się z żadnym dowodem na tego typu manipulację, która z osoby niewinnej i nieświadomej swego statusu czyniłaby tajnego współpracownika. Kandydat na TW mógł nie wiedzieć, że jest "opracowywany", dlatego tego statusu (kTW) oczywiście w prezentowanych wynikach nie uwzględniałem. Choć byli kandydaci na TW, którzy z SB prowadzili świadomie ożywiony, często długotrwały, dialog...

    Przy podjęciu decyzji o publikacji niniejszego materiału kierowała mną także strona emocjonalna. Sam posiadam status działacza opozycji antykomunistycznej i osoby represjonowanej z powodów politycznych. Z powodu zdecydowanego odrzucenia propozycji współpracy z SB poniosłem szereg dotkliwych represji, które m.in. przerwały moją karierę zawodową nauczyciela akademickiego, na wiele lat uniemożliwiły uprawianie mego hobby oraz zamknęły przede mną granice PRL.

     Na kształtowanie się — już w latach tzw. III RP — mojej wrażliwości na etyczną ocenę problemu tajnych współpracowników SB i — szerzej — rzeczywistości powojennej historii naszej Ojczyzny miały spory wpływ poezja Zbigniewa Herberta i twórczość muzyczna Przemysława Gintrowskiego. Zatem niech dodatkowym, poetyckim uzasadnieniem mej decyzji będą te wskazania płynące z „Przesłania Pana Cogito”:

    „[…] idź wyprostowany wśród tych co na kolanach
    wśród odwróconych plecami i obalonych w proch

    ocalałeś nie po to aby żyć
    masz mało czasu trzeba dać świadectwo

    bądź odważny gdy rozum zawodzi bądź odważny
    w ostatecznym rachunku jedynie to się liczy

    a Gniew twój bezsilny niech będzie jak morze
    ilekroć usłyszysz głos poniżonych i bitych

    niech nie opuszcza ciebie twoja siostra Pogarda
    dla szpiclów katów tchórzy […]

    i nie przebaczaj zaiste nie w twojej mocy
    przebaczać w imieniu tych których zdradzono o świcie […]”

Zaś muzyczną oprawą dla przemyśleń nad moim imperatywem niniejszej publikacji niech będą z kolei dwa utwory z płyty Przemysława Gintrowskiego „Tren do wierszy Zbigniewa Herberta [2008]”, do których prowadzą dwa poniższe linki (pliki mp3). One ilustrują tragiczne losy naszych Rodaków „zdradzonych o świcie”.
Niech mnie nikt nie usiłuje przekonać, że ktokolwiek z nas ma prawo przebaczyć w ich imieniu katom i tym, którzy poszli na współpracę z katami!

    Guziki (plik muzyczny mp3)

    Wilki (plik muzyczny mp3)

Zachęcam bardzo — podczas słuchania tych dwóch utworów muzycznych — do jednoczesnego śledzenia tekstu obu wierszy Herberta (w tym celu poniżej wklejam te teksty). Nie przeoczymy wówczas niczego, ani jednego słowa…

    Guziki
    Pamięci kapitana Edwarda Herberta

    Tylko guziki nieugięte
    przetrwały śmierć świadkowie zbrodni
    z głębin wychodzą na powierzchnię
    jedyny pomnik na ich grobie

    są aby świadczyć Bóg policzy
    i ulituje się nad nimi
    lecz jak zmartwychwstać mają ciałem
    kiedy są lepką cząstką ziemi

    przeleciał ptak przepływa obłok
    upada liść kiełkuje ślaz
    i cisza jest na wysokościach
    i dymi mgłą smoleński las

    tylko guziki nieugięte
    potężny głos zamilkłych chórów
    tylko guziki nieugięte
    guziki z płaszczy i mundurów


    Wilki
    Marii Oberc

    Ponieważ żyli prawem wilka
    historia o nich głucho milczy
    pozostał po nich w kopnym śniegu
    żółtawy mocz i ten ślad wilczy

    szybciej niż w plecy strzał zdradziecki
    trafiła serce mściwa rozpacz
    pili samogon jedli nędzę
    tak się starali losom sprostać

    już nie zostanie agronomem
    „Ciemny” a „Świt” - księgowym
    „Marusia” - matką, „Grom” - poetą
    posiwia śnieg ich młode głowy

    nie opłakała ich Elektra
    nie pogrzebała Antygona
    i będą tak przez całą wieczność
    w głębokim śniegu wiecznie konać

    przegrali dom swój w białym borze
    kędy zawiewa sypki śnieg
    nie nam żałować - gryzipiórkom -
    i gładzić ich zmierzwioną sierść

    ponieważ żyli prawem wilka
    historia o nich głucho milczy
    został na zawsze w dobrym śniegu
    żółtawy mocz i ten trop wilczy

=====

Wreszcie argument za publikacją ostatni, acz nie najmniej ważny: wskazania ewangeliczne, którym dałem wyraz w motcie do tego tekstu, odwołując się do Ewangelii wg Św. Łukasza... Klamrą spinającą moje prace w IPN są słowa Chrystusa: „Prawda was wyzwoli” [J 8, 32].

Pierwotnie publikacja ta miała ujrzeć „światło dzienne” Internetu z okazji wspomnienia Poznańskiego Czerwca 1956 Roku. Stąd poniższe — napisane wówczas — dwa zdania:
Niech mi, rdzennemu mieszkańcowi Poznania, będzie wolno na koniec zwrócić uwagę na nieprzypadkową datę tej — pierwszej na ten temat — publikacji: 28 czerwca.
NB: w tym roku to też jest czwartek!

Jednak publikacja się opóźniła wskutek ostatnich prób przekonania mnie o jej szkodliwości. W dwóch moich spotkaniach z młodym biskupem pomocniczym Archidiecezji Poznańskiej, Damianem Brylem, namawiałem stronę kościelną do wzięcia sprawy w swoje ręce. Jakże znamienne i szlachetne byłoby, gdyby to Ksiądz Arcybiskup (oczywiście po niezbędnych zapewne sprawdzeniach wiarygodności moich badań) opublikował listę tych księży, którzy — z różnych powodów — zdradzili Chrystusa, Kościół i Ojczyznę i podjęli świadomą współpracę ze służbą bezpieczeństwa PRL. To od niego, jako kierującego Kościołem Poznańskim, wierni naszej archidiecezji powinni się o sprawie dowiedzieć! I to już przed wielu laty... Zabiegi bp. Damiana okazały się jednak daremne. Dlatego publikacja ta zbiega się — rozmyślnie z mej strony! — z 100. rocznicą odzyskania niepodległości naszej Ojczyzny.

Tu jest link do listy zarejestrowanych jako osobowe źródła informacji księży Archidiecezji Poznańskiej wg jej stanu na koniec 1986 roku.

Moje badanie oczywiście trwają dalej: oprócz pogłębiania badań nad listą "1986", zamierzam sprawdzić tych księży, którzy zmarli przed tą datą oraz tych, którzy dopiero kilka lat później zostali wyświęceni. SB bowiem prowadziła swe obrzydliwe łowy także wśród kleryków seminarium!